دانشنامه امام حسین (ع)
مجموعه چهارده جلدی «دانشنامه امام حسین(ع)» با بررسی ابعاد مختلف زندگانی، شخصیت، قیام، شهادت امام حسین(ع) و حوادث و آموزه‌های مرتبط با آن، با بهره‌گیری از حدیث و تاریخ، از سوی موسسه علمی پژوهشی دارالحدیث منتشر شد.به گزارش ایبنا، مولفان و نویسندگان این اثر تمامی منابع تاریخی و حدیثی در این زمینه را بررسی کرده و مناسب‌ترین متون را برگزیده‌اند. گزینش و عرضه این متن‌ها، با توجه به قواعد معمول در فقه‌الحدیث و نقد متون تاریخی صورت گرفته است و در مقام رد و اثبات نقل قول‌ها و آرای مورخان، از تناظر و تعاضد مضمونی متن‌ها و اعتبار و کهن بودن منابع و نیز سنجش با عقل سنت و مسلمات تاریخی استفاده شده است.
بر همین اساس، نکته‌های سودمند در جایگاه خودشان و مرتبط با فصل‌ها و متون قرار گرفته‌اند تا خواننده به تحلیلی جامع، همه سویه و مستند دست یابد. هدف از بازگویی بیشتر این بیان‌ها، پاسخگویی شبهات و نمایاندن تحریفات بوده است.
«دانشنامه امام حسین(ع)» از پانزده بخش و 138 فصل تشکیل شده است. بخش نخست به زندگی خانوادگی سیدالشهدا(ع) و به موضوعاتی نظیر تولد، نام‌گذاری، ویژگی‌های ظاهری، پرورش، ازدواج و شمار فرزندان ایشان در شش فصل می‌پردازد.
فضیلت‌ها و ویژگی‌های امام حسین(ع) موضوع بخش دوم است که نخست به ملاک انتخاب گزارش‌های مربوط به فضایل امام حسین(ع) و مهم‌ترین کمالات مشترک میان امامان(ع) و بارزترین ویژگی‌های سیدالشهدا(ع) اشاره می‌کند و سپس به تفصیل، فضایل مشترک میان ایشان و سایر اهل بیت(ع)، مکارم اخلاق، ویژگی‌های عبادی و شماری از کرامات ایشان را در شش فصل ارایه می‌کند.
در ابتدای بخش سوم، امامت به عنوان منصبی الهی در ادامه منصب نبوت شمرده و سپس دلایل امامت امام‌حسین(ع) و فرزندانش گزارش می‌شود که با رهنمودهای خداوند و روایاتی از پیامبر خدا(ص) و سایر امامان(ع) درباره امامت سالار شهیدان(ع) و استمرار امامت در نسل ایشان همراه شده است. احادیث این بخش به دلیل آن که اعتقادی شمرده می‌شوند، از نظر سند ارزیابی شده و احادیثی که از اعتبار کافی برخوردار نبوده‌اند، تنها به عنوان موید در کنار احادیث معتبر قرار گرفته‌اند.
بررسی زندگی امام حسین(ع) پس از پیامبر(ص) تا شهادت پدرشان همراه تحلیلی از زندگی ایشان در این دوران یعنی از هفت‌سالگی تا چهل سالگی، موضوع فصل چهارم است. نکات قابل توجه از زندگی ایشان در این مقطع از تاریخ اسلام، از دیگر مطالب این فصل به شمار می‌آیند.
بخش پنجم این اثر با عنوان «امام حسین(ع) پس از شهادت پدر تا قیام عاشورا» به تبیین این مقطع از تاریخ زندگی امام حسین(ع) (40 ـ 61 ق) که بخشی از آن مقارن با امامت برادرشان امام حسن(ع) بود، می‌پردازد و در این راستا سه موضوع مهم «رفتارشناسی امام(ع) در دوران امامت برادر»، «موضع‌گیری‌های ایشان در برابر حکومت معاویه» و «ولایت عهدی یزید» بررسی می‌شوند.
در آغاز بخش ششم که به موضوع خبر دادن پیشاپیش از شهادت امام حسین (ع) می‌پردازد، به قطعیت صدور روایات پیشگویی شهادت امام حسین (ع) اشاره شده و توضیح داده می‌شود که مقدر بودن شهادت ایشان و پیشگویی آن، منافاتی با اراده و اختیار انسان ندارد. این پیشگویی‌ها در چهار فصل گزارش شدهاند.
خروج امام حسین(ع) از مدینه تا رسیدن به کربلا همراه تحلیلی به‌نسبت جامع درباره علل قیام امام حسین(ع) موضوع بخش بعدی است که بررسی مسایل مهمی نظیر امتناع امام(ع) از بیعت با یزید، فعالیت‌های ایشان در مکه، اعزام مسلم به عنوان نماینده خود به کوفه، پیشنهادهای مختلف به امام (ع) مبنی بر نرفتن به کوفه و حرکت امام (ع) به سوی کربلا، گزارش شدهاند.
رسیدن امام حسین(ع) به کربلا تا شهادت ایشان، موضوعی است که در بخش هشتم بررسی می‌شود و به متون مربوط به حادثه جانگداز عاشورا از آغاز ورود امام حسین(ع) به کربلا تا شهادت یاران، فرزندان، برادران، فرزندان برادر، فرزندان خواهر، فرزندان عمو و سرانجام شهادت خود ایشان می‌پردازد.
بخش نهم، بازگو کننده وقایع پس از شهادت امام حسین(ع) است، حوادثی که در کربلا به وقوع پیوست و در منابع معتبر گزارش شده است. این بخش وقایعی نظیر چگونگی دفن شهدا، سرنوشت سرهای مقدس شهدا و کراماتی که از سر مقدس سیدالشهدا(ع) دیده شد، چگونگی حرکت خاندان اباعبدالله (ع) از کربلا به کوفه و از کوفه تا شام و بازگشت آنها از شام به مدینه را دربر می‌گیرد.
بخش دهم بیان‌گر بازتاب شهادت امام حسین(ع) و فرجام کسانی است که در کشتن ایشان و یارانشان نقش داشتند، در آغاز این بخش، تحلیلی درباره بازتاب‌های اجتماعی و آثار تکوینی واقعه عاشورا و نیز چهار جنبشی که تحت تأثیر مستقیم و غیرمستقیم امواج سیاسی و اجتماعی این واقعه تا ده سال پس از آن پدید آمد، ارایه می‌شود. سپس متن گزارش‌های مربوط به بازتاب شهادت سیدالشهدا و یارانش در میان شخصیت‌های برجسته آن روز جهان اسلام، در میان جنایتکاران و خانواده‌های آنها، در جامعه عراق و حجاز و حتی در میان غیرمسلمانان، در پنج فصل مطرح می‌شود. فصل ششم این بخش نیز به تبیین سرنوشت شوم کسانی که در این حادثه نقش داشتند و نیز مردمی که از یاری کردن امام (ع) سرباز زدند، می‌پردازد.
عزاداری و گریه برای امام حسین(ع) نیز موضوع یکی از بخش‌های این دانشنامه قرار گرفته است. این بخش با تحلیلی بسیار مهم از فلسفه عزاداری، ویژگی‌های مجالس عزاداری هد‌فمند و آسیب‌شناسی عزاداری برای امام حسین(ع) آغاز می‌شود و سپس به مباحثی نظیر توصیه به عزداری سیدالشهدا(ع)، نخستین عزاداران، سیر تاریخی عزاداری حسینی، آداب عزاداری در روز عاشورا، تشویق به گریستن و اظهار حزن برای امام حسین(ع)، گریه پیامبران و اهل بیت(ع) و موجودات عالم بر امام حسین(ع) در چهار فصل می‌پردازد.
بخش دوازدهم نمونه مرثیه‌‌هایی که در سوگ امام حسین(ع) و یارانش سروده شدهاند را با دسته‌بندی محتوایی اشعاری که در طول چهارده قرن در رثای سیدالشهدا(ع) و یارانش سروده شدهاند، بررسی می‌کند و با ارایه مقاله‌ای تحلیلی، تحولات شعر عاشورایی و فراز و فرود آن را واکاوی می‌کند و در ادامه نمونه شعرهایی را که در این باره سروده شدهاند، به ترتیب تاریخی در هفت فصل گزارش می‌دهد.
«زیارت امام حسین(ع)» موضوع بخش سیزدهم است. این بخش نکات قابل توجهی درباره واژه‌شناسی «زیارت»، ریشه‌یابی آن در فطرت، زیارت زندگان و مردگان از نگاه اسلام، تشویق احادیث اسلامی به زیارت قبور پیامبر خدا(ص) و اهل بیت(ع)، فضیلت زیارت امام حسین(ع) و مهم‌ترین آداب و آسیب‌شناسی را بازگو می‌کند و در ادامه احادیث مرتبط با فضایل زیارت قبر سیدالشهدا(ع) و آثار و برکات آن، هشدار نسبت به ترک آن، حضور فرشتگان و ارواح انبیا و اولیای الهی در مزار ایشان، آداب زیارت و زیارت‌نامه‌‌های مختلف و نایب گرفتن برای زیارت ایشان در شانزده فصل بیان می‌کند.
بخش چهاردهم به توصیف مزار امام حسین(ع) می‌پردازد و در این راستا پس از تبیین تاریخچه حرم حسینی، احادیثی درباره فضیلت مزار امام حسین(ع) و برکات تربت مزار ایشان را در سه فصل گزارش می‌کند.
عنوان بخش پایانی «حکمت‌های رسیده از امام حسین(ع)» است که پس از تبیین موضوع و تفسیر معنای «حکمت» در لغت و در قرآن و حدیث، ارایه کننده حکمت‌های منثور و منظومِ نقل شده یا منسوب به ایشان، در زمینه‌های معرفتی، سیاسی، عبادی، اخلاقی عملی، در پنجاه و پنج فصل است.
چاپ نخست مجموعه چهارده جلدی «دانشنامه امام حسین(ع)» به کوشش محمد محمدی‌ری‌شهری و با همکاری سیدمحمود طباطبایی‌نژاد و سید روح‌الله سید‌طبایی با ترجمه عبدالهادی مسعودی، مهدی مهریزی و محمد مرادی از سوی موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث به دو زبان عربی و فارسی منتشر شد.
